II Śląski Konwent Klimatyczny Climate-Con 2023

Reportaż z II Śląskiego Konwentu Klimatycznego CLIMATE-CON 2023

Uczestnicy II Śląskiego Konwentu Klimatycznego CLIMATE-CON 2023, który odbył się 11-12 października 2023 roku na Stadionie Śląskim, mieli okazję, by zapoznać się szczegółowo z problematyką ochrony środowiska, dotyczącą nie tylko samego województwa śląskiego, ale całej Polski.
Słowa powitania dla uczestników przesłali: Jakub Chełstowski, Marszałek Województwa Śląskiego, prof. Jerzy Buzek, Poseł do Parlamentu Europejskiego, Virginijus Sinkevičius, Komisarz Unii Europejskiej ds. Środowiska, Magda Kopczyńska, Dyrektor Generalna Dyrekcji ds. Mobilności i Transportu.
Tematyka wydarzenia była bardzo szeroka, począwszy od rozmów na temat konieczności transformacji regionu górniczego, jakim jest województwo śląskie, poprzez dyskusję na temat możliwości stworzenia miasta neutralnego klimatycznie i omówienia znaczenia ekologicznego transportu, po klimatyczne wyzwania dla nauki, zieloną modę oraz dyskusję o tym, czy możliwe jest prowadzenie biznesu w 100% przyjaznego dla klimatu.
Dyskutowano o miastach neutralnych klimatycznie, budynkach zeroemisyjnych, wpływie zmian klimatycznych na bioróżnorodność, finansowaniu działań klimatycznych, wpływie zmian klimatu na zdrowie społeczeństwa czy odnawialnych źródłach energii.
W agendzie wydarzenia znalazł się także blok tematyczny dotyczący ograniczenia niskiej emisji w sektorze transportu, składający się z 6 paneli dyskusyjnych oraz warsztatów dla gmin w zakresie projektowania i wdrażania planu zrównoważonej mobilności miejskiej (SUMP).
Podczas wydarzenia przygotowano aż 28 paneli dyskusyjnych, podczas których ponad 90 prelegentów omawiało tematy ściśle związane z ochroną klimatu i adaptacją do jego zmian. Jednym z flagowych wydarzeń w ramach CLIMATE-CON 2023, był dwudniowy panel tematyczny „Nauka dla klimatu”, w którym brali udział przedstawiciele śląskich instytutów badawczych i uczelni. Dużą popularnością cieszył się też blok warsztatów i debat z udziałem Młodzieżowego Sejmiku Województwa Śląskiego, pn. „Młodzież dla Klimatu”.
Na uczestników wydarzenia czekało ponadto wiele atrakcji. Jedną z nich był pokaz mody i biżuterii recyklingowej pn. „Ekomoda”, przygotowany przez uczniów Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych w Katowicach. Uczestnicy wydarzenia mogli też obejrzeć wystawę fotograficzną, prezentującą wybrane ekoinwestycje gmin i miast, które biorą udział w projekcie zintegrowanym LIFE „Śląskie. Przywracamy błękit”.

Plan zrównoważonej mobilności miejskiej

W jaki sposób optymalizować miejskie systemy transportowe, aby powietrze w miastach było dobrej jakości? Rozwiązaniem jest ograniczenia dostępności przestrzeni miejskich dla pojazdów spalinowych oraz dekarbonizacji transportu publicznego i łańcuchów dostaw. To również budowie inteligentnych, zielonych miast i wsi. Te i inne rozwiązania znajdują się w Planach Zrównoważonej Mobilności Miejskiej.
Podczas panelu „Plan zrównoważonej mobilności miejskiej (SUMP) jako odpowiedź na potrzeby użytkowników miast” dyskutowano na temat długoterminowej strategii, nastawionej na zapewnienie wszystkim mieszkańcom opcji transportowych, które umożliwią dostęp do celów podróży i usług, poprawią stan bezpieczeństwa, przyczynią się do redukcji zanieczyszczenia powietrza i hałasu, a także redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz konsumpcji energii. Strefy niskiej emisji spalin, centra przesiadkowe, czy bezpłatna komunikacja miejska? „Ograniczenia dostępności przestrzeni miejskich dla pojazdów spalinowych” to panel, podczas którego dyskutowano na temat prowadzenia ukierunkowanej polityki transportowej miast w zakresie ograniczenia wjazdu pojazdów spalinowych do centrów, a tym samym położenie większego nacisku na bezpłatny transport zbiorowy, przemieszczanie się hulajnogami lub miejskimi rowerami, przy jednoczesnej możliwości pozostawienia pojazdów spalinowych w centrach przesiadkowych.
Dekarbonizacja transportu publicznego oraz łańcuchów dostaw, prócz pojazdów osobowych, stanowi jedno z głównych wyzwań transportowych. Wykorzystanie kolei podmiejskiej, nisko- i zeroemisyjnych autobusów, a także trolejbusów i optymalnie zaprojektowanej sieci torowisk stanowi niezwykle ważne zadanie, przyczyniające się do opracowania zasad zrównoważonego transportu. Z kolei innowacyjność zielonej logistyki to świadome tworzenie, ochrona i długofalowy rozwój środowiskowej, społecznej i ekonomicznej wartości w dostarczanie produktów i usług na rynek. Tej tematyki dotyczył panel „Zielony transport publiczny i ekologiczne łańcuchy dostaw”. Szansa rozwoju rynku paliw, czy produkcji zeroemisyjnych pojazdów? To temat dyskusji „Rewolucja samochodów osobowych w 2035 roku”. 28 marca 2023 r. Rada Europy przyjęła rozporządzenie zakazujące sprzedaży samochodów emitujących CO2 po 2035. Wyjątek będą stanowić pojazdy napędzane neutralnym pod względem emisji dwutlenku węgla e-paliwem. Producentom pozostaje więc zaledwie 12 lat na opracowanie zeroemisyjnych biopaliw i paliw syntetycznych. Kontrowersyjnym pozostaje wykorzystanie żywności w procesie produkcyjnym pierwszego źródła oraz bardzo wysokiej ceny drugiego z produktów. Niezależnie, wciąż rozwijane są technologie pojazdów hybrydowych, elektrycznych, wodorowych, a także użycie amoniaku jako paliwa napędowego.
Czy zgodnie z założeniami rozporządzenia po 2035 r. transport na terenie Unii Europejskiej ma szansę stać się zeroemisyjnym? „Green smart city. Narzędzia fuzji technologii i środowiska w miastach i wsiach” to dyskusja poświęcona tematowi transportu w zakresie możliwości przekształcenia miast i wsi, przy wykorzystaniu technologii informacyjno-komunikacyjnych w celu zwiększenia interaktywności i wydajności infrastruktury miejskiej i wiejskiej oraz ich komponentów składowych, a także uatrakcyjnienia przestrzeni poprzez zwiększanie stref biologicznie czynnych. Jak dotacje przekładają się na wzrost zakupywanych autobusów elektrycznych? Na to pytanie próbowali odpowiedzieć uczestnicy panelu „Finansowanie transportu publicznego nisko- i zeroemisyjnego”.
Podczas autorskich warsztatów Marcina Domańskiego, Zastępcy Dyrektora Departamentu Komunikacji i Transportu Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii „Plany zrównoważonej mobilności miejskiej (SUMP)” uczestnicy, podzieleni na grupy, pracowali nad planami zrównoważonej mobilności dla czterech fikcyjnych obszarów: małej gminy, całego powiatu ziemskiego z miastem powiatowym zamieszkałym przez około 50 tysięcy mieszkańców, miasta na prawach powiatu zamieszkałego przez 100 tysięcy mieszkańców, a także dużego obszaru metropolitalnego.

Młodzież i nauka dla klimatu

Sesję specjalną „Nauka dla klimatu” otworzył profesor Marek Gzik, Przewodniczący Sejmiku Województwa Śląskiego, a całość moderowała Aldona Węgrzynowicz, Zastępca Dyrektora Departamentu Inwestycji i Projektów Regionalnych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego.
W panelu „Usuwanie i zagospodarowanie CO2” zaproszeni uczestnicy dyskusji reprezentowali przemysł oraz branże związane z wychwytem i zagospodarowaniem CO2. Tematem dyskusji były przede wszystkim największe wyzwania, przed którymi stoją firmy w tej dziedzinie. Zaprezentowano osiągnięcia technologiczno-organizacyjne, a także wyniki badań ukazujące na czym polega skuteczne podjęcie kompleksowych działań ograniczających, niwelujących lub wtórnie gospodarujących CO2.
XX wiek był okresem, w którym społeczeństwa na całym świecie musiały stawić czoła licznym wyzwaniom środowiskowym obejmującym zanieczyszczenia powietrza, odpady toksyczne, deplecję ozonu oraz szeroko rozumiane zmiany klimatu. W obliczu takich wyzwań, koniecznym stało się prowadzenie kompleksowych prac badawczych w obszarze zmian klimatu. Stąd też zwłaszcza współcześnie, środowiska naukowe są zaangażowane w szereg kluczowych dyskursów obejmujących badania i monitorowanie, rozwój technologii przy prowadzonej polityce prośrodowiskowej. Jakie działania prowadzą śląskie uczelnie? Jakie kierunki działań na przyszłość oraz innowacji wskazują wyniki prowadzonych badań? Czy bliska współpraca nauki i biznesu może przynieść szybkie wdrożenie w życie nowych rozwiązań? Czy klimatyczne wyzwania znajdują odzwierciedlenie w działaniach biznesowych? Na te pytania próbowali odpowiedzieć uczestnicy panelu „Wyzwania klimatyczne XXI wieku i rola nauki w ich przezwyciężeniu”.
Zmiany klimatu w sensie dosłownym dotyczą Ziemi – naszej matki-planety, o określonym ukształtowanym przez miliardy lat ekosystemie. Jak wynika z obecnych szacunków - 7,8 miliarda mieszkańców Ziemi zużywa znacznie więcej zasobów, niż Ziemia jest w stanie w naturalny sposób odnowić, a także emituje znacznie więcej odpadów, niż może zostać wchłoniętych. Szacuje się, że na obecnym poziomie konsumpcji zużywamy ekwiwalent 1,7 zasobów planety. Nadmierna eksploatacja Ziemi prowadzona przez ludzi poważnie osłabia zdolność przyrody do podtrzymywania życia, funkcjonowania społeczeństw i gospodarek. Postępująca urbanizacja, a także dotychczasowe modele produkcji i konsumpcji powodują, że przyroda ulega degradacji w tempie szybszym niż kiedykolwiek wcześniej. Tematem dyskusji „Ziemia a zmiany klimatu” były największe wyzwania przyrodnicze, z którymi boryka się obecnie nasza planeta, ale również my, jako jej mieszkańcy, m.in. topnienie lodowców, zagrożenie braku wody pitnej, utrata bioróżnorodności.
Sesja specjalna „Młodzież dla klimatu” prowadzona była przez Młodzieżowy Sejmik Województwa Śląskiego.
Sesję otworzył pokaz mody i biżuterii wykonanej z materiałów recyclingowanych, a przygotowany i zaprezentowany przez uczniów Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych w Katowicach.
Działania Młodzieżowych Rad i organizacji młodzieżowych dla klimatu i środowiska. Panel „Śląska młodzież dla klimatu” opierał się na wymianie doświadczeń osób z różnych środowisk młodzieżowych. Odbyły się dyskusje dotyczące działań na rzecz ochrony środowiska i wspierania ekologii. W panelu znalazły się odpowiedzi na następujące pytania: W jaki sposób młodzież może działać na rzecz ekologii? Jakie jest wartość naszych wysiłków? W jaki sposób możemy zachęcić innych do działania na rzecz naszej planety?
„Działania młodzieży na rzecz zrównoważonej mody oraz aktywizmu”, to panel starający się odpowiedzieć na pytanie: Jak młodzi ludzie mogą działać, aby przyczynić się do zmniejszenia wpływu branży odzieżowej na środowisko i jakie są najskuteczniejsze sposoby działania?
O współpracy, empatii, odpowiedzialności i wiedzy w edukacji klimatycznej w dzisiejszej szkole rozmawiano podczas warsztatów „Edukacja klimatyczna w szkołach”, które poprowadził prof. dr hab. Piotr Skubała z Uniwersytetu Śląskiego.

Transformacja i adaptacja do zmian klimatu

Transformacja regionu górniczego to proces restrukturyzacji i przekształcania obszaru, który wcześniej opierał się głównie na górnictwie lub przemyśle wydobywczym, aby dostosować go do nowych realiów gospodarczych i społecznych. Transformacja musi być wspierana przez szereg działań i strategii obejmujących m.in. dywersyfikację gospodarki, przebranżowienie, inwestycje w infrastrukturę, włączenie społeczności lokalnych w ten proces przy jednoczesnym promowaniu działań w zachowaniu tożsamości regionu. Województwo Śląskie i Kraj Morawsko-Śląski to sąsiednie regiony o podobnej przeszłości, z podobnymi problemami i wyzwaniami, z którymi mierzą się obecnie. Jak wygląda prowadzony w nich proces transformacji? Co już udało się osiągnąć? Jakie wyzwania i priorytety przed nami? To pytania, na które odpowiadali uczestnicy panelu „Transformacja regionu górniczego – wyzwania dla pokolenia, czy dla pokoleń?”.
Na temat „Mitygacja, czy adaptacja – lepiej zapobiegać, czy leczyć?” dyskutowano podczas kolejnego panelu. Mitygacja to każde działanie, które pomaga odwrócić lub spowolnić zmiany klimatu poprzez np. zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych lub ich wychwytywanie z atmosfery. Działania te koncentrują się w głównej mierze na poprawie efektywności energetycznej, zwiększaniu udziału energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto, sekwestracji (wychwytywaniu i bezpiecznym składowaniu CO2) jak również zmniejszeniu energochłonności sektorów gospodarki. Podejmowane wysiłki nie są jednak wystarczające, stąd konieczność obrania drugiej drogi - adaptacji, obejmującej minimalizowanie skutków zmian klimatu dla gospodarki, społeczeństwa oraz środowiska. Pogodzenie mitygacji i adaptacji to zadanie istotne zwłaszcza dla jednostek samorządu terytorialnego w zakresie opracowania przez nich planów działań na rzecz zrównoważonej energii i klimatu oraz planów adaptacji do zmian klimatu.
Miasta zajmują około 3% powierzchni Ziemi, ale są odpowiedzialne aż za 72% emisji gazów cieplarnianych. Z uwagi na dynamiczny rozwój urbanistyczny; szacuje się, że w Europie do 2050 r. prawie 85% Europejczyków będzie mieszkać w ośrodkach miejskich. To w miastach gęstość i intensywność użytkowania infrastruktury jest wyższa, co z jednej strony generuje wyzwania, ale także szanse. To na poziomie miast współistnieją i krzyżują się strategie neutralności klimatycznej w zakresie energii, transportu, zagospodarowania przestrzennego, przemysłu i rolnictwa. Stwarza to potencjał do międzysektorowej integracji podejmowanych działań, a co za tym idzie do większej ich skuteczności. Jako ośrodki gospodarcze miasta dają również dostęp do większego kapitału i know-how, co pozwala na rozwijanie innowacyjnych rozwiązań ukierunkowanych na ochronę klimatu. Te tematy były podstawa do dyskusji podczas panelu „Miasta neutralne klimatycznie – czy to w ogóle możliwe?”.
Dużym zainteresowaniem cieszył się panel „Finansowanie działań klimatycznych”. Unia Europejska i jej państwa członkowskie są największym światowym źródłem środków publicznych na finansowanie działań klimatycznych. Istnieje wiele możliwości dotowania tych działań w programach regionalnych, krajowych oraz europejskich. Jednym z takich narzędzi jest także Programu LIFE – jedyny instrument finansowy Unii Europejskiej, który współfinansuje wyłącznie projekty z dziedziny ochrony środowiska, w tym przyrody oraz wpływu człowieka na klimat i dostosowania się do jego zmian.
Działalność na rzecz zmiany świadomości społecznej dotyczącej zasobów, zapobieganie powstawaniu odpadów u źródła, promowanie bezodpadowego stylu życia oraz zmiana wzorców produkcji i konsumpcji w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym to bardzo istotne kwestie. Prelegenci panelu „Zrównoważony łańcuch konsumpcji – mieć czy być?” odpowiadali na pytania jak zachęcać, promować oraz inspirować i wspierać we wspólnych działaniach przeciwko marnowaniu żywności oraz innych zasobów.
Czy zmiany klimatu wpływają na nasze zdrowie? Czy wzrost temperatury, występowanie zjawisk ekstremalnych, brak czystej wody, czy zwiększanie się populacji owadów przekłada się na rozwój różnych chorób? Kto jest najbardziej narażony? W jaki sposób wyniki badań oddają interakcje i powiązania wskaźników zmian klimatu ze zdrowiem całej populacji? Na te pytania odpowiadali uczestnicy panelu „Zmiany klimatu - wpływ na zdrowie społeczeństwa - nowe patogeny, fale upałów”.

Technologie i biznes dla klimatu

Rola architektów oraz odpowiedzialność w propagowaniu korzystnych, proklimatycznych działań jest niepodważalna - tworzenie cyrkularnych, energooszczędnych, a równocześnie funkcjonalnych projektów, wyznacza nowe miejsce architekta w procesie kreowania zmiany. Prezentacja błękitno-zielonej infrastruktury w obiektach wielkopowierzchniowych na przykładzie projektów LIFE Archiclima. „Fabryka Pełna Życia” jako przykład udanej rewitalizacji terenów poprzemysłowych i budowy nowego centrum miasta w Dąbrowie Górniczej oraz dyskusja na jej podstawie były tematem panelu „Architekci dla klimatu – miejsce architekta w procesie kreowania zmiany”.
„Budynek zeroemisyjny – mit, czy rzeczywistość?” to temat panelu dotyczącego promowania ekologicznego budownictwa oraz wspierania transformacji sektora budowlanego w kierunku ograniczenia zmian klimatycznych w Polsce i Republice Czeskiej. Zaprezentowano zaprojektowany i wybudowany w Polsce budynek - jeden z pierwszych zrównoważonych i zarazem zeroenergetycznych obiektów na świecie, wyposażony m.in. w inteligentny system zarządzania oraz unikalny nanosystem jakości klimatu wewnętrznego.
W raporcie ONZ opublikowanym w 2019 r. naukowcy ostrzegają, że wyginięcie grozi milionowi gatunków, z szacunkowych 8 milionów; w wielu przypadkach to kwestia zaledwie dekad. Niektórzy badacze uważają nawet, że jesteśmy w trakcie szóstego masowego wymierania gatunków w historii Ziemi, a jednocześnie szacuje się, że podczas wcześniejszych masowych wymierań wyginęło między 60% a 95% wszystkich gatunków. Powrót ekosystemów do równowagi biologicznej po takim zdarzeniu zajmuje miliony lat. Stąd też ochrona różnorodności biologicznej w obliczu zmian klimatycznych jest krytycznym wyzwaniem, które wymaga działań na wielu frontach, w tym ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, dostosowania ekosystemów do zmian klimatycznych, ochrony siedlisk oraz podejmowania działań mających na celu zachowanie zagrożonych gatunków. Temat bioróżnorodności został omówiony podczas panelu „Zmiany klimatyczne a bioróżnorodność – czynniki powodujące utratę różnorodności biologicznej”.
Perspektywy i bariery wytwarzania H2 z wykorzystaniem OZE i jego gospodarczego wykorzystania. Alternatywna energia, będąca odpowiedzią na tradycyjne rozwiązania, staje się coraz bardziej popularna na całym świecie. Odnawialne źródła pozyskiwania energii nie korzystają z paliw kopalnych, takich jak węgiel, gaz, czy ropa naftowa. To tematy poruszane w dyskusji w panelu „Odnawialne źródła energii – ekologia i oszczędność w jednym”.
Technologie wodorowe mogą przyspieszyć transformację tych sektorów, dla których zielona elektryfikacja stanowi duże wyzwanie. Dekarbonizacja światowej gospodarki wymaga znalezienia czystych źródeł energii, umożliwiających jednocześnie zaspokojenie globalnych potrzeb energetycznych. Jedną z ważniejszych ról w tym procesie może odegrać wodór. Dyskutowano o tym podczas panelu „Technologie dla klimatu – wodór paliwem przyszłości?”
W jaki sposób przedsiębiorcy podejmują działania na rzecz przeciwdziałania zmianom klimatu, oraz niezrównoważonej konsumpcji? Zielony przemysł kluczowym elementem zrównoważonego rozwoju gospodarczego regionu, to teza wyjściowa do przedstawienia udziału firm Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej w sektorze zielonego przemysłu. Uczestnicy panelu „Ekobiznes czy biznes eko – czy to jest możliwe?” przedstawili podejście przedsiębiorczości do gospodarki cyrkularnej w biznesie, która daje drugie, a nawet i kolejne życie odpadom. Zaprezentowali także kalkulacja śladu węglowego w obrocie towarami oraz plany jego redukcji.